■ پاسخ به سه ابهام زلزله پایتخت

پیام زلزله دیروز دماوند چه بود؟

پاسخ به سه ابهام زلزله پایتخت

زلزله 3/4 ریشتری بامداد دیروز دماوند، بار دیگر موضوع «زلزله‌بزرگ تهران» را که گفته می‌شود با توفان مهیب خرداد و گرمای شدید تابستان، می‌تواند بی‌ارتباط نباشد، سر زبان‌ها انداخت. در این باره دانشیار پژوهشگاه زلزله‌شناسی اعلام کرد: به غیر از دو زلزله با بزرگی بیش ‌از 9 ریشتر در شیلی و ژاپن که هر دو، یک هفته بعد از تغییرات جوی در محل، اتفاق افتادند، هیچ شاهد علمی برای تایید ارتباط بین «گرما و توفان» با زلزله وجود ندارد. مهدی زارع، همچنین به شایعات و ابهامات مطرح شده در این‌باره پاسخ داده‌است.

پژوهشگاه بین‌المللی زلزله به سه ابهام درباره زمین‌لرزه احتمالی تهران پاسخ داد

یافته‌های جدید از زلزله بزرگ

بین گرمای بی سابقه تهران و توفان خرداد با زلزله بامداد یکشنبه رابطه‌ای وجود دارد؟

گروه مسکن، هاجر شادمانی: زمین‌لرزه‌‌ بامداد دیروز در دماوند که با بزرگی 3/4 ریشتر، شرق تهران را به‌صورت خفیف تکان داد، بار دیگر پرسش‌ها درباره زمان احتمالی زلزله‌بزرگ پایتخت را در کانون توجه قرار داد.

آنچه باعث جلب توجه زلزله صبح روز گذشته دماوند شد، تفاوت شدت آن با «خردلرزه»ها و «ریزلرزه‌»هایی است که روزانه یا هفتگی در اطراف تهران رخ می‌دهد. این زلزله به لحاظ شدت دو رتبه بالاتر بود و جزو زلزله‌های کوچک به شمار می‌رود. همچنین ثبت دو پدیده جوی فوق‌العاده کم‌سابقه در تهران طی ماه‌های اخیر که به ترتیب با وقوع توفان مهیب در خردادماه و گرمای شدید در نیمه اول تابستان، بروز کرد و هم‌اکنون با زلزله دماوند همراه شده است، برخی زلزله‌شناسان را به تجزیه و تحلیل درباره رابطه فرضی بین این سه رخداد با زلزله‌بزرگ تهران واداشته است. اما محققان پژوهشگاه زلزله‌شناسی ایران روز گذشته در این باره اعلام کردند: اگر چه در دو زمین‌لرزه که در سال‌های 1960 و 2011 به ترتیب در شیلی و ژاپن اتفاق افتاد، یک هفته قبل از حادثه در این دو محل تغییرات جوی دیده شد اما به لحاظ علمی هیچ شواهدی بین گرما و توفان با زلزله وجود ندارد. یکی از پژوهشگران این موسسه همچنین درباره زلزله روز گذشته دماوند نیز تاکید کرد: منشا این زمین‌لرزه، گسل لار بوده که از گسل‌های فعال محسوب می‌شود و تنها درصورتی می‌توان آن را نشانه احتمالی از زلزله بزرگ تهران دانست که طی چند روز تکرار شود.

تحقیقات پژوهشگاه زلزله‌شناسی درباره زلزله بزرگ تهران نشان می‌دهد، پیش‌بینی‌هایی که تاکنون درباره «دوره‌های تاریخی زمین‌لرزه و تاخیر در زلزله‌ای که باید هر چندسال یکبار در محدوده تهران اتفاق بیفتد» مطرح شده است، به دو دلیل قابل اتکا نیست؛ اول اینکه، زلزله بزرگ در تهران هر 200 سال به واسطه فعالیت یکی از گسل‌های اصلی اتفاق می‌افتد در حالی‌که پیش‌از این گفته می‌شد، دوره تکرار آن هر 150سال یکبار است و دوم اینکه، چنین محاسباتی باید بعد از اطلاع کامل از سوابق تک‌تک گسل‌های هفت‌گانه تهران انجام شود. این در حالی است که هم‌اکنون فقط اطلاعات و سوابق لرزه‌ای یک گسل تهران در دسترس است. به این ترتیب، به صورت قطعی نمی‌توان گفت در بروز زلزله‌بزرگ تهران تاخیر به وجود آمده است.

استادان پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، آخرین یافته‌ها و نظریات خود را درباره وضعیت لرزه‌خیزی کشور با تاکید بر اوضاع شهر تهران ارائه کردند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، اعضای هیات علمی این پژوهشگاه در نشست روز شنبه خود با خبرنگاران، ضمن اعلام هشدار جدی در خصوص آمارهای جهانی از میزان تلفات زلزله در ایران در مقابل میانگین سایر کشورها، از افزایش میزان شاخص‌های ریسک زلزله، نسبت به سال‌های قبل خبر دادند. بنا بر اظهار آنان، در آمارهای جهانی، در زلزله‌های معمول، نسبت کشته به مجروح سه به پنج نفر است اما در ایران در اکثر مواقع آمار کشته‌شدگان بیشتر از تعداد مجروحان است. این در حالی است که به گفته آنان اگر طی دو دهه گذشته ساخت‌و‌سازهای پایتخت مطابق با اصول ایمن‌سازی انجام می‌شد هم‌اکنون 50درصد شهر تهران برای مواجهه با خطر زلزله احتمالی امن بود! افزایش ریسک‌های موجود در برابر زلزله مانند بالا رفتن آمار ساخت‌و‌سازهای نامناسب و غیر ایمن، همزمان با رشد جمعیت در شهرها و همچنین ضعف در عملیات جست‌و‌جو و نجات پس از وقوع زلزله، باعث شده اقدامات صورت گرفته ظرف سال‌های گذشته همیشه از تلفات زلزله عقب‌تر باشد.

صاحب‌نظران زلزله همچنین، نتایج آخرین مطالعات خود را در رابطه با احتمالات وقوع زلزله بزرگ در تهران اعلام کردند. بر اساس اظهارات آنان، هر چند نمی‌توان اظهار نظر دقیقی در مورد زمان و شدت وقوع زمین‌لرزه بزرگ احتمالی در تهران ارائه کرد اما آخرین یافته‌ها نشان می‌دهد هر 200 سال یک‌بار از مرکز شهر تهران تا شعاع 100 کیلومتری، در یکی از 7 گسل بزرگ تهران، زمین لرزه‌ای حدودا هفت ریشتری اتفاق افتاده که در واقع در نتیجه تغییر شکل در پوسته زمین این رخداد طبیعی حادث می‌شود. بنابراین از این دیدگاه وقوع زمین‌لرزه‌ای در حدود 7 ریشتر، به‌عنوان تابعی از این تغییر شکل در پوسته زمین، منطقی و علمی به نظر می‌رسد. هر چند اظهار نظر در مورد زمان و شدت وقوع زمین‌لرزه احتمالی باید پس از بررسی‌های دقیق در مورد گسل‌های تهران صورت گیرد و در مورد اینکه آیا زلزله بزرگ تاخیر داشته یا خیر، باید دید زمان تاخیر به کدام گسل و در کدام قطعه از آن گسل برمی‌گردد؟ این در حالی است که پیش از این برخی از کارشناسان و زلزله‌شناسان زمان وقوع زمین‌لرزه بزرگ در تهران را طی قرن‌های گذشته هر 150 سال یک‌بار عنوان می‌کردند و از تاخیر بیش از دو دهه در این واقعه زمین‌شناختی خبر می‌دادند.

ارتباط گرما و توفان با زلزله احتمالی

دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، در خصوص تاثیر دو تغییر جوی بی‌سابقه در پایتخت به عنوان علائم زلزله احتمالی تهران گفت: در خصوص توفان خردادماه در تهران و گرمای بی‌سابقه‌ای که تابستان امسال در پایتخت تجربه شد، هیچ مستند علمی وجود ندارد که ارتباط آن را با زلزله احتمالی تهران تایید کند و در واقع به جز دو مورد، هیچ شاهد علمی زلزله‌شناسی وجود ندارد که ارتباط گرما و توفان با زلزله را تایید کند. مهدی زارع ادامه داد: این دو زلزله مربوط به سال 1960 در شیلی و 2011 در ژاپن است که هر دو به بزرگی بیش از 9 ریشتر اتفاق افتادند و از حدود یک هفته پیش از آن در محل وقوع زلزله تغییرات جوی ایجاد شده بود. وی در مورد سابقه وقوع زمین لرزه‌های بزرگ در تهران گفت: آمار موجود از وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ در پایتخت نشان می‌دهد هر 200 سال یکبار، از مرکز تهران تا شعاع 100کیلومتری زمین لرزه‌ای در حدود 7 ریشتر اتفاق افتاده است به این صورت که در این دوره 200ساله تغییر شکلی در پوسته زمین اتفاق افتاده که از تبعات علمی و منطقی آن وقوع چنین زمین‌لرزه‌ای بوده است. زارع ادامه داد: اما اینکه گفته می‌شود زمین لرزه در تهران تاخیر داشته است باید گفت برای مشخص کردن این تاخیر باید دید که این موضوع به کدام گسل و کدام قطعه از آن گسل برمی‌گردد؟

و اگر بخواهیم سابقه زمین شناختی و همچنین ادوار وقوع زلزله در تهران را ملاک قرار دهیم بروز چنین زلزله‌ای هر 200 سال یکبار علمی و منطقی به نظر می‌رسد. وی ادامه داد: در گسل شمال تهران در 30 هزار سال گذشته 6 مورد زمین لرزه بزرگ در حدود 7 ریشتر اتفاق افتاده که دو مورد از آن مربوط به هشت هزار سال گذشته است. بنابراین می‌توان گفت به‌طور میانگین، حدودا هر 3500 سال یک‌بار، گسل شمال تهران تولید یک زمین لرزه کرده است. زارع گفت: اما در مورد سال‌های فعالیت مابقی گسل‌های تهران همچون مشاء، کهریزک، پیشوا و ایوانکی سنجش‌های دقیقی صورت نگرفته و فعالیت این گسل‌ها مانند گسل شمال تهران تعیین سن نشده است. وی ادامه داد: آخرین زمین لرزه بزرگ تهران که در شعاع 100 کیلومتری اتفاق افتاده است، مربوط به سال 1830 بوده است.