■ معایب منازل فاقد معماری اسلامی

پژوهشگر شهرسازی اسلامی الگوی زیست اسلامی را بر الگوی مسکن اسلامی مقدم دانست و با اشاره به اصول و ویژگیهای مسکن اسلامی به تشریح مضرات فرهنگی خانه‌های فاقد معماری اسلامی ایرانی پرداخت. وحید توسلی از کارشناسان و پژوهشگران شهرسازی مسکن را جزئی از شهر خواند و گفت: با اینکه کاربری های مختلفی در شهرسازی مطرح است اما مسکن جزء بسیار مهم شهر است چراکه شهر برای زندگی است یا برای اداره و تأمین آن زندگی است.
وی پس از تشریح سه رکن مسکن یعنی طراحی معماری، کاربری و برنامه ریزی مسکونی، به ویژگیهای مسکن اسلامی اشاره کرد و گفت: در آموزه های اسلامی در مورد مسکن توصیه هایی وجود دارد که می توانیم از آن با توجه به شرایط امروز بهره برداری کنیم. اما قبل از اینکه به الگوی مسکن اسلامی بپردازیم باید ببینیم الگوی زیست اسلامی چیست چراکه این الگوی زیست در هر منطقه ای متفاوت است مثل اینکه الان الگوی اسلامی ایرانی مطرح است.
این پژوهشگر، نابسامانی معماری مسکنهای امروزی را متأثر از تغییرات فرهنگی و الگوی زیست معاصر خواند و گفت: هر الگوی زیست، الگوی ساخت مخصوص به خود دارد . با تهاجم فرهنگی صورت گرفته نه تنها تغییر فرهنگی که گاه تخلف فرهنگی از مبانی فرهنگی است موجب شد اعتقادات خود را تنها به آیینهای عبادی خلاصه کرده و نوع زندگی و منش و اخلاق و روابط اجتماعی را از جای دیگر بگیریم در حالیکه اسلام برای هر کدام از آنها برنامه ها و آموزه هایی دارد.
اصول و ویژگیهای مسکن اسلامی
وی با بیان اینکه مسکن اسلامی یکسری اصول و ویژگیهایی دارد؛ آرامش و حیا(حریم خصوصی و تجلی در معماری بصورت اندرونی و بیرونی)، رعایت حقوق دیگران (عدم سایه افکنی بر همسایگان و...) را از جمله اصول مسکن اسلامی برشمرد و گفت: اصول مسکن اسلامی را می توان از تعالیم دین اسلام استخراج کرد؛ خداوند در قرآن خانه را محل آرامش خوانده به همین جهت به آن مسکن می گویند و این آرامش باید در سه سطح طراحی معماری، حقوق و کاربری مسکونی و برنامه ریزی مسکن مورد نظر قرار گیرد.
وی در عین حال افزود: نباید عجولانه برچسب اسلامی یا غیراسلامی زد بلکه بایست با توجه به اصول و کارکرد اجزاء ساختمان نحوه ساخت را ارزیابی کرد؛ اینکه گاهی گفته می شود آشپزخانه اُپن الگوی اسلامی نیست محل تأمل است؛ اگر حیا و رعایت حریم خصوصی از اصول مسکن اسلامی باشد (همانطور که گذشتگان ما اندرونی و بیرونی داشتند) می توان از این اصل پیروی کرد و اگر این آشپزخانه اپن به سمت اندرونی خانه باشد هیچ منافاتی با الگوی مسکن اسلامی ندارد و با این نمونه ابتکارات می توان در فضای کم اصول مسکن اسلامی را پیاده کرد و این دیگر هنر معماران ما است که با خلاقیت به این هدف دست یابند.
لزوم بهره گیری از قرآن و عترت در استخراج ویژگیهای مسکن اسلامی
مهندس توسلی در ادامه به استفاده از گنجینه عظیم قرآن و عترت در استخراج ویژگیهای مسکن اسلامی توجه داد و گفت: مثلا در برخی روایات دینی ما وسعت مسکن از نشانه های سعادت انسان ذکر شده یا به ارتفاع حداکثراز زمین در زیست انسانی و متناسب خلقت او اشاره شده است که به نوعی می تواند در الگو و توصیه ساخت مورد استفاده قرار گیرد البته این روایات باید تحلیل اجتهادی و کارشناسی شود تا بتوان بهره کامل از آنها برد.
وی با بیان اینکه از ویژگیهای مسکن اسلامی تواضع و مواسات ( همراهی و رعایت برخوردار نبودن دیگران ) است، افزود: مسکن اسلامی موجب فخرفروشی (تفاخر) و تکاثر نیست برخلاف آنچه که امروز بعضا به شدت متداول شده است . در سوره تکاثر خداوند به این مسئله اشاره فرموده که برخی بر تعداد مردگان خود نیز افتخار می کنند أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ *حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ( فزون خواهی و بیشترداشتن شما را غافل داشت.تا کارتان [و پایتان] به گورستان رسید) این فزون خواهی در ساخت یک الگویی را القا می کند؛ و آن نگاه دینی و اسلامی به زندگی نیز یک الگوی ساختی را همراه خود می آورد.
این کارشناس شهرسازی اسلامی یادآور شد: قبلا بر معماران ما یک آگاهی دینی و معنوی حاکم بود و آنها تعالیم بالای دینی خود را به زیبایی در فن خود بروز می دادند اما امروز دانشگاههای ما معمارانی تربیت می کنند که اگر خود دانشجو دغدغه نداشته باشد این آموزه های دانشگاهی فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی ما را نمی آموزد.
ضرورت همکاری حوزه و دانشگاه در تدوین الگوی مسکن اسلامی
وی با طرح این سؤال که چقدر منابع درسی ما ایرانی و اسلامی است؛ تأکید کرد: منظور من این نیست که الگوهای گذشتگان را تقلید و تکرار صرف و در همان دوران توقف کنیم بلکه باید از مبانی خود برای مسائل امروزی بهره گیریم. متأسفانه چه دانشگاه و چه حوزه های علمیه ما- که باید این مبانی و اصول را از آیات و روایات استخراج کنند و در اختیار دانش پژوهان و متخصصان قرار دهند - در این زمینه کم کاری کرده اند و در اینجا است که لزوم پیوند حوزه و دانشگاه احساس می شود و بایستی تعاملی دو سویه و تعریف شده بین این دو نهاد علمی بوجود آید.
وی افزود: خوشبختانه با وجود عقب ماندگیهایی که در زمینه قانون و تدوین ضوابط در حوزه معماری اسلامی- ایرانی داشته ایم اما اخیرا تحرکاتی در زمینه اصلاح این وضعیت احساس می شود که بحث الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت که از سوی مقام معظم رهبری مطرح شد خود سرآغاز فصل جدیدی در این زمینه است و خوشبختانه بحث شهرسازی و معماری اسلامی ایرانی را در قانون برنامه پنجم می بینیم و در دانشگاهها نیز رشته های شهرسازی و معماری اسلامی مطرح شده است اما این کارها برای کشوری که می خواهد الگویی از جمهوری اسلامی را ارائه دهد خیلی کم است و نسبت به آرمان و مطلوب فاصله داریم.
این کارشناس شهرسازی در عین حال کمبود مسکن مناسب در ایران را یکی از عمده ترین دلایل نپرداختن به کیفیت مسکن دانست و گفت: چون در کمیت مسکن مشکل داریم و هنوز بسیاری از افراد فاقد مسکن مناسب هستند شاید نتوانسته ایم به کیفیت بپردازیم هرچند خود تأمین کمّی مسکن هم یک آموزه اسلامی است که از عدالت اجتماعی نشأت می گیرد . البته می توان کمیت و کیفیت مسکن را توأم با یکدیگر پیش برد.
وی تصریح کرد: اگر صاحبنظران و مسئولان ما الگویی صحیح را تدوین و تبیین کنند خود مردم آن را مطالبه خواهند کرد و خود آنها به مسکنهایی که فاقد آرامش روحی و جسمی و واجد ویژگیهای لازم نباشد نمی روند؛ یک زمانی آشپزخانه اُپن(البته شیوه نادرست آن) و کف تمام سرامیک مد بازار(بساز بفروش) شد و الان پس از سالها برخی از مردم باتوجه به ضعف و مشکلات آن به چاره اندیشی و طراحی مناسب روی آورده اند .
تغییرات فرهنگی در الگوی زیست مؤثر است
مهندس توسلی به رابطه دوطرفه فرهنگ و مسائل مختلف از جمله معماری و شهرسازی اشاره کرد و افزود: اگر یک الگویی ساخته شد که مناسب فرهنگ بومی نبود کم کم ساکنان خانه را نیز تحت تأثیر می گذارد وقتی معماری خانه حریم و حجاب ندارد این در نوع رفتار ساکنان بسته به آن عمق باوری که دارند مؤثر است. نوع معماری صحیح فرهنگ حیا و عفاف را در خانه تقویت می کند.
وی به مضرات فرهنگی خانه های فاقد معماری اسلامی ایرانی اشاره کرد و گفت: وقتی درب خانه های آپارتمانی روبروی هم باز می شود تا کنج خانه معلوم است در حالیکه در فقه اسلامی داریم که در معابر کم عرض درب خانه ها روبه روی هم باز نشود. وی افزود: آلودگی صوتی که در این آپارتمانها حاکم است یا اشرافی که بلند مرتبه سازی ها بر بعضی واحدها دارند آرامش فکری و روحی را از ساکنان گرفته است و یا عدم استفاده مناسب از نور و تابش خورشید و تهویه نامناسب در این مسکنهای امروزی مشکلاتی به همراه آورده است .البته رعایت این نکات تنها در طراحی معماری مطرح نیست بلکه در دو سطح دیگر یعنی حقوق و کاربری مسکونی و برنامه ریزی مسکن در سطح کلان نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
این پژوهشگر شهرسازی یادآور شد: بحث استفاده از مصالحی که موجب هدر رفت انرژی (از تولید تا مصرف) و مضر به محیط زیست نباشد از ویژگیهای مسکن اسلامی ایرانی است که در تعالیم اسلامی ما بر صرفه جویی ، قناعت و سازگاری با طبیعت تأکید شده است. گذشتگان ما در این زمینه خلاقیتهای بی نظیری داشتند که با استفاده از شرایط طبیعی به نفع رفاه ساکنان به خوبی می پرداختند و اگر معماران ما ابتکار به خرج دهند حداقل بخشی از انرژی و آسایش را از طریق بکارگیری هوشمندانه شرایط طبیعی تأمین خواهند کرد.
وی پس از تشریح سه بعد مسکن یعنی طراحی معماری، کاربری و برنامه ریزی مسکونی، به ویژگیهای مسکن اسلامی اشاره کرد و گفت: در آموزه های اسلامی در مورد مسکن توصیه های راهگشایی داریم که می توانیم از آن با توجه به شرایط امروز بهره برداری کنیم. اما قبل از اینکه به الگوی مسکن اسلامی بپردازیم باید ببینیم الگوی زیست اسلامی چیست چراکه این الگوی زیست در هر منطقه ای متفاوت است مثل اینکه الان الگوی اسلامی ایرانی مطرح است.
این کارشناس شهرسازی اسلامی یادآور شد: ما به خاطر آن گسست فرهنگی که از فرهنگ و آیین ایرانی اسلامی خود داشتیم کم کم شیوه های زندگی غیراسلامی به ما تحمیل شده است تقریبا از 150 سال پیش که یک الگوی جدید زندگی و مدرنیزه وارد زندگی ما شد و دچار یک خودباختگی هم شدیم الگوهای مختلف زندگی وارداتی بر ما تحمیل شد و ما آنها راگرفتیم و برخی از آنها را انطباق دادیم اما برای برخی از آنها این تلاش را نداشتیم که الگوی مسکن نیز جزئی از این مطالب است اما امروز دوباره بازگشته و در مورد آن الگوی اصیل خود فکر می کنیم.
این کارشناس شهرسازی اسلامی یادآور شد: ما به خاطر آن گسست فرهنگی که از فرهنگ و آیین ایرانی اسلامی خود داشتیم کم کم شیوه های زندگی غیراسلامی به ما تحمیل شده است تقریبا از 150 سال پیش که یک الگوی جدید زندگی و مدرنیزه وارد زندگی ما شد و دچار یک خودباختگی هم شدیم الگوهای مختلف زندگی وارداتی بر ما تحمیل شد و ما آنها راگرفتیم و برخی از آنها را انطباق دادیم اما برای برخی این تلاش را نداشتیم که الگوی مسکن نیز جزئی از این مطالب است اما امروز دوباره بازگشته و در مورد آن الگوی اصیل خود فکر می کنیم.