فقر آبی در کمین سدها
وزارت نیرو و سازمان برنامه مأموریت دارند تا دو هفته، پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای حل مشکل تأمین آب آشامیدنی را در استان‌هایی که با بحران روبه‌رو هستند، تدوین کنند. این مأموریت در حالی است که تازه‌ترین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران حکایت از آن دارد که پنج سد از سدهای مهم کشور در شرایط بحرانی و در وضعیت قرمز برای تأمین آب آشامیدنی هستند. ارزیابی‌های کارشناسی حاکی از این است که چهار دلیل «عدم لحاظ مبانی صحیح طراحی با توجه به شرایط خشکسالی کشور»، «تغییر اقلیم»، «تاثیر سایر سدها» و «اصول نادرست مدیریت جامع منابع آب» باعث شده که درصد چشمگیری از حجم مخازن تمام سدهای کشور در دوره ۱۵ ساله اخیر خالی بماند. علاوه بر این، وضعیت بارندگی‌های کشور از اول مهر تا ۱۹ دی ماه در سال آبی ۹۶-۹۵ نیز امیدوارکننده نیست. آمارها نشان می‌دهد که ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا ۱۹ دی ماه در سال آبی جاری، بالغ بر ۵۳ میلی‌متر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه بلندمدت (۸۲ میلی‌متر) ۳۵ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۱۲۱ میلی‌متر) ۵۶درصد کاهش نشان می‌دهد. بررسی میزان ریزش‌های جوی اول مهر تا ۱۹ دی سال آبی ۹۶-۹۵ در مقایسه با متوسط بلندمدت و سال آبی گذشته همین دوره و درصد افزایش یا کاهش آن را در سطح کشور به تفکیک ۶ حوضه آبریز اصلی و حوضه‌های آبریز درجه دو (سی‌گانه) نشان می‌دهد که وضعیت بارش‌ها در ۶ حوضه آبریز «دریای خزر»، «خلیج فارس و دریای عمان»، «دریاچه ارومیه»، «فلات مرکزی»، «مرزی شرق» و «قره قوم» نسبت به سال آبی گذشته و متوسط بلندمدت (۴۸ساله) با افت همراه بوده است. در حوضه آبریز «دریای خزر» (متشکل از حوضه‌های ارس؛ تالش، مرداب انزلی؛ سفیدرود بزرگ؛ رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز؛ هراز و قره سو؛ قره سو و گرگان؛ اترک) ارتفاع تجمعی بارش‌ها در مدت زمان مورد بررسی ۱۴۵ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۳۰ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۴ درصد افت داشته است. در حوضه آبریز «خلیج فارس و دریای عمان» (متشکل از حوضه‌های مرزی غرب؛ کرخه، کارون بزرگ، جراحی و زهره، حله‌رود و رودخانه‌های کوچک، مند، کاریان و خنج، کل، مهران و مسیل‌های جنوبی، بندرعباس، سدیج و رودخانه‌های بلوچستان) ارتفاع تجمعی بارش‌ها از اول مهر ماه تا ۱۹ دی ماه، ۷۶ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته ۶۵ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۴۵ درصد افت داشته است. در حوضه آبریز «دریاچه ارومیه» نیز ارتفاع تجمعی بارش‌ها در مدت زمان مورد بررسی ۸۲ میلی‌متر بوده که نسبت به سال آبی گذشته ۳۶ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۴ درصد افت داشته است. در حوضه آبریز «فلات مرکزی» (متشکل از حوضه‌های دریاچه نمک؛ گاوخونی؛ طشک، بختگان و مهارلو؛ کویر ابرقو، سیرجان؛ هامون، جازموریان؛ کویر لوت؛ کویر مرکزی؛ کویر سیاهکوه، ریگ زرین؛ کویر درانجیر) ارتفاع ریزش‌های جوی ۲۸ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته ۵۷ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۴۲ درصد کاهش داشته است. در حوضه آبریز «مرزی شرق» (متشکل از حوضه‌های پترگان، خواف؛ هامون، هیرمند؛ هامون، مشکیل) ارتفاع ریزش‌های جوی ۴ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته ۸۸ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۸۳ درصد کاهش داشته است. در حوضه آبریز «قره‌قوم» نیز ارتفاع تجمعی بارش‌ها از اول مهر تا ۱۹ دی ماه ۱۸ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۶۸ درصد و نسبت به متوسط بلندمدت ۶۲ درصد کاهش داشته است. علاوه بر کاهش ریزش‌های جوی در حوضه‌های آبریز اصلی و درجه دو کشور، در حال حاضر، سد «دوستی» در استان خراسان رضوی (تامین‌کننده اصلی آب شرب شهر مشهد)، «درودزن» (تامین‌کننده آب شرب شهر شیراز و تامین آب کشاورزی منطقه مرودشت و کامفیروز) و «ملاصدرا» (تامین‌کننده اصلی آب شرب و صنعت شهر شیراز) در استان فارس، «زاینده‌رود» (تامین آب مورد نیاز صنایع مستقر در اصفهان و تنظیم آب کشاورزی اراضی دشت اصفهان) در استان اصفهان و «شمیل و نیان» (تامین‌کننده آب شرب شهر بندرعباس، جزیره قشم و صنایع بندرعباس) در استان هرمزگان از لحاظ ذخایر آبی در وضعیت قرمز قرار دارند. در همین رابطه، محمد حاج‌رسولی‌ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران هشدار داده که در برخی شهرها نظیر کرمان، یزد و بیرجند نیز با مشکلات تامین آب شرب از منابع آبی زیرزمینی مواجه هستیم که مقرر شده است در این شهرها کارگروه‌هایی از سوی وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه برای رفع مشکلات برگزار شود. حاج‌رسولی‌ها در گفت‌وگو با «ایرنا» تصریح کرده است که بودجه و اعتبارهای لازم برای تامین آب شرب پایدار برای این شهرها و عبور از مشکلات آبی نیز در جلسات این کارگروه تعیین خواهد شد. وی همچنین با اشاره به جریانات آب سطحی کشور تصریح کرد: در سال آبی جاری، ورودی آب به سدهای کشور پنج میلیارد و ۹۶۰ میلیون مترمکعب بود که در همسنجی با سال آبی گذشته، ۳۴ درصد کاهش دارد. مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران افزود: از نظر جریان بارش‌ها، در سال آبی ۹۶- ۹۵ در مقایسه با ۴۸ سال گذشته در رتبه چهل و دوم قرار داریم و امسال دهمین سال متوالی است که بارندگی کشور در مقایسه با میانگین ۴۸ ساله پایین‌تر است و به عبارتی، خشکسالی‌های پیاپی در ایران ۱۰ ساله شد. هشدارهای وزارت نیرو در رابطه با تنش آبی در کشور در حالی است که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری در جلسه شورای عالی آب کشور با بیان اینکه تامین آب شرب مردم سراسر کشور از مهم‌ترین اولویت‌های دولت است، اعلام کرد لازم است وزارت نیرو و سازمان برنامه و بودجه کشور ظرف دو هفته، پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای حل مشکل تامین آب شرب را در استان‌هایی که با بحران مواجه هستند، تدوین و ارائه کنند. در حال حاضر از میان سدهایی که در وضعیت قرمز از لحاظ ذخایر آبی قرار دارند، وضعیت سد زاینده‌رود تعیین تکلیف شده است؛ به‌طوری که در یازدهمین جلسه شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده‌رود که با حضور وزیر نیرو برگزار شد، رهاسازی آب سد زاینده‌رود از ۲۸ دی ماه و مدیریت مصرف ۵ درصدی آب در مصارف شرب و کشاورزی اصفهان مصوب شد. میزان رهاسازی آب برای کشاورزان از سد زاینده ۴۶ متر مکعب در ثانیه است که به مدت ۲۲ روز انجام خواهد شد. همچنین با توجه به ورودی‌های سد زاینده‌رود، در ابتدای بهار نیز این رهاسازی متناسب با حجم آبی که در روزهای پایانی دی‌ماه رهاسازی می‌شود، اجرایی خواهد شد. میزان بارش‌ها در بالادست حوضه آبریز زاینده‌رود از ابتدای مهرماه تا ۱۷ دی ماه بیش از ۶۷۰ میلی‌متر تخمین زده شده که این بارش‌ها زمینه لازم را برای برای رهاسازی آب از سد زاینده‌رود فراهم کرده است. در زمان حاضر سد زاینده‌رود حدود ۲۴۸ میلیون مترمکعب آب را در خود جای داده است. علاوه‌بر این نیز سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده است که در اواخر دی و بهمن ماه جاری، شاهد بارش‌های بیش از حد نرمال در حوضه آبریز زاینده‌رود و به‌خصوص در قسمت‌های غربی آن خواهیم بود. وزارت نیرو تصمیم‌هایی مبنی بر کنترل برداشت‌های غیرمجاز، تاکید بر نصب لوازم اندازه‌گیری جریان آب و صرفه‌جویی ۵ درصدی در بخش‌های شرب و صنعت نیز در این حوزه اتخاذ کرده است که به اعتقاد کارشناسان در احیای رودخانه زاینده‌رود تاثیرگذار خواهد بود.
|
