صادرات خدمات فنی و مهندسی متولی ندارد
■ علل حضور ناموفق مهندسان ایرانی در کشورهای خارجی امروز در حالی شمار مهندسان در کشور افزایش یافته که این تعداد نیروی متخصص، مازاد بر نیاز داخلی بوده و کشور تنها به ۵۰درصد از این مهندسان نیازمند است؛ و البته این در حالی است که برای این افراد، بازار کار در دیگر کشورها هم فراهم نیست. به گزارش «صما» سهم خدمات فنی و مهندسی از صادرات جهان حدود ۵۰ درصد است و در ۲۵ سال گذشته صادرات خدمات در جهان ۷ برابر شده است. در این میان علیرغم ظرفیت ظرفیت بالای کشور در حوزه مهندسی، سهم ما از صادرات خدمات فنی و مهندسی حدود نیم درصد است و در ۱۰ سال اخیر صادرات ما نه تنها توسعه نیافته، بلکه جامعه مهندسی بازارهایی را هم که دراختیار داشته، از دست داده است و نتوانسته ایم از ظرفیت ها و توانمندی جامعه مهندسی در کشور استفاده کنیم. بدون شک این مسئله حاکی از آن است که مشکلات و موانع متعددی در مسیر صادرات خدمات فنی و مهندسی وجود دارد که اگر این موانع برطرف شوند، با استفاده از منابع انسانی موجود می توانیم به جایگاه واقعی خود در منطقه دست یابیم. یکی از موانع اصلی این موضوع در شرایط کنونی آن است که نهاد متولی صادرات خدمات فنی و مهندسی مشخص نیست و به گفته کارشناسان اگر این متولی مشخص شود، می توان بازارهای هدف، میزان صادرات، دلایل بی کفایتی نیروها برای حضور در بازار، عدم دسترسی به فناوری ها و بسیاری از موضوعات را به خوبی ساماندهی کرد. نکته قابل بحث در این زمینه آن است که حتی از این سهم ناچیز صادرات خدمات فنی مهندسی نیز درآمد صادرات مشخص نیست و محل هزینه کرد آن شفاف بیان نمی شود. ضعف وزارت امورخارجه در یافتن بازار کار برای مهندسان واقعیت آن است که مانند ایران، در بسیاری از کشورهای دیگر نیز بازار کار برای نیروهای متخصص در داخل این کشورها فراهم نیست و بخش های ذیربر مانند وزارت امور خارجه و سفارتخانه های آنها در دیگر کشورها برای اتباع کشور خود به جستجوی بازار کار می پردازند. برای مثال شرکت های انگلیسی و ایتالیایی که در داخل این کشورها به امر ساخت و ساز می پردازند، نیروهای انسانی از کارگر ساده گرفته تا مهندسان متخصص را به همراه خود به کشورهای خارجی می برند و به این ترتیب در زمینه صادرات خدمات فنی و مهندسی فعالیت می کنند. در سرتاسر دنیا ساخت و ساز بیشتر بنادر، اسکله ها، پل ها و جاده ها را شرکت های اروپایی یا آمریکایی برعهده دارند که البته اروپایی ها در گرفتن کار در دیگر کشورها از آمریکایی ها جلوتر هستند. تمامی این فعالیت ها در نتیجه آن است که وزارت امور خارجه آنها نسبت به شناسایی پروژه های عمرانی قابل اجرا در دیگر کشورها اقدام می کند و به شرکت های مهندسی و پیمانکاران خود اطلاع می دهد که در این مناقصات شرکت کنند. اما این در حالی است که به عقیده فعالان این حوزه، متاسفانه وزارت امور خارجه کشور اصلا به دنبال ایجاد اشتغال برای مهندسان ایرانی در خارج از کشور نیست و ما از معاونتی تحت عنوان معاونت کار و اشتغال در سفارتخانه های خود برخوردار نیستیم و حتی معانت اقتصادی سفارتخانه ها نیز غیرفعالند و اقدام خاصی انجام نمی دهند. در غیر این صورت باید برای تولیدات کارخانههای داخلی و نیروهای متخصص ما امکان صادرات فراهم می بود و امروز شاهد این نبودیم که کشورهایی که تا چهل سال قبل از کشور ما عقبتر بودند، امروز تا این حد از ما پیشی بگیرند و به واسطه صادرات کالا و نیروی متخصص خود ثروت عظیمی را به کشورهای خود انتقال دهند. به همین دلیل در این حوزه ضعف عملکرد دولت بسیار قابل مشاهده است. نقش مهندسان در زمینه حضور در عرصه های جهانی اما صاحب نظران در پاسخ به اینکه علاوه بر دولت، مهندسان و متخصصان چه وظیفه ای در این زمینه برعهده دارند میگویند: مهندسان به تنهایی برای رفتن به کشورهای خارجی و شرکت در مناقصات بین المللی اطلاعات کافی در اختیار ندارند. مگر اینکه یک شرکت در خارج از کشور دفتر نمایندگی داشته باشد که در جریان فعالیت های عمرانی دیگر کشورها قرار بگیرد که البته اکثر شرکت های ایرانی از این امکان برخوردار نیستند. بنابراین باید یک نهاد ذیربط در این زمینه امر اطلاع رسانی را برعهده بگیرد که این وظیفه برعهده سفارتخانه ها است. بر اساس این گزارش، موضوع دیگری که در این زمینه باید مهندسان مورد توجه قرار دهند و وزیر راه و شهرسازی نیز بارها بر آنها تاکید کرده است، ارتقای سطح دانش و تخصص مهندسان ایرانی است. به طوری که بتوانند برای اجرای پروژه ها در دیگر کشورها و حضور در عرصه های جهانی از توانمندی کافی برخوردار باشند. در این راستا برای اینکه سطح تخصص مهندسان به روزرسانی شود، باید در کارگاه های پیشرفته ساختمانی کار و فعالیت کنند. شرکت های خارجی اجازه فعالیت ندارند یکی از راهکارهای تحقق این موضوع، فعالیت شرکت های خارجی توانمند و متخصص در ایران است که البته در صنایعی نظیر سدسازی، پل سازی، جاده سازی و ساخت وساز، به شرکت های خارجی اجاز کار نمی دهند با این توجیه که در ایران شرکت های توانمند و شایسته به تعداد کافی وجود دارند. اما واقعیت امر آن است که ما باید امکان رقابت با شرکت های خارجی را به دست بیاوریم و از آنجایی که این امکان برای دولت فراهم نیست که گروه های مهندسان را برای کارآموزی در کارگاه های صنعتی و ساختمانی به دیگر کشورها بفرستد، بنابراین راه چاره آن است که امکان فعالیت شرکت های خارجی قدرتمند در کشور ما فراهم شود تا این کشورها با واردات تکنولوژی و کار با آنها، دانش و تخصص مهندسان ایرانی را هم به روز کنند. الزام دانشجویان به کارآموزی در نزد صنایع از سوی دیگر اگر امروز می بینیم که فارغ التحصیلان رشته های مهندسی از دانشگاه های آمریکایی یا اروپای غربی که وارد کشور ما می شوند، به مراتب سطح تخصص و سواد بالاتری نسبت به فارغ التحصیلان مهندسان از دانشگاه های داخلی دارند، به این دلیل است که در این کشورها از اساتید به روزتری برخوردارند و همچنین دانشگاه ها با صنعت ارتباط دارند. به نحوی که در هر رشته ای اعم از مکانیک، ساختمان و سایر صنایع، دانشجویان ملزم هستند که برای کارآموزی وارد صنایع شوند ولی در ایران دانشگاه ها رابطه ای با صنعت ندارند و هیچ الزامی وجود ندارد که یک مهندس برای فارغ التحصیل شدن در یک کارخانه به مدت چند ماه دوره کارآموزی سپری کرده باشد و به همین دلیل از علم و دانش به روز برخوردار نیستند و صرفا در قالب فراگرفتن مباحث تئوری از دانشگاه فارغ التحصیل می شوند. درمجموع آنچه مسلم است ارتقای سطح دانش و تخصص مهندسان داخلی در گروی ارتباط دانشگاه با صنعت در طول دوره تحصیل آنها است و همچنین حضور آنها برای کارآموزی در نزد شرکت های مطرح داخلی و بین المللی یک الزام است. در کنار این موارد باید دولت و وزارت امور خارجه در یافتن بازارهای مناسب کار برای مهندسان و بانکها در زمینه توسعه صادرات خدمات فنی و مهندسی نقش تاثیرگذارتری ایفا کنند تا ضمن ایجاد اشتغال برای مهندسان، امکان ورود ثروت و سرمایه به کشور و رونق اقتصادی و صادرات کالا نیز فراهم شود. باید توجه کرد که اگر امروز به فکر ایجاد بازارهای جدید برای جامعه مهندسی نباشیم، در آینده با مشکلات متعددی مواجه خواهیم شد.
|
