■ به بهانه شهرسازی مدرن مناطق اصیل و سنتی شهر را از بین نبرید

به بهانه شهرسازی مدرن مناطق اصیل و سنتی شهر را از بین نبرید

ناصر تکمیل همایون معتقد است: باید همه مردم و مسوولان به مکان‌های تاریخی و اصیل ایران بهای بیشتری بدهند و به بهانه شهرسازی مدرن مناطق سنتی را از بین نبرند.

در ابتدای جلسه صد و چهل و هشتیمن جلسه گفتمان هنر و معماری انجمن مفاخر معماری فیلم مستندی درباره تهران قدیم به ویژه محله اودلاجان اکران شد.

سپس دکتر ناصر تکمیل همایون دکترای تاریخ و جامعه‌شناسی و مدرس دانشگاه گفت: برای شناخت هویت خود و شناخت محیط زیستی شهری، باید فرهنگ مردم و شهرها را بشناسانیم و با آگاهی دادن به شهروندان بتوان شهر را اداره کرد.

وی ادامه داد: شهر ری اصل البلاد منطقه بوده است و تهران در حومه ری قرار داشت و به صورت یک ده به روستای کوچک شناخته می‌شد که در دوره سلجوقیان منطقه تجریش در زمان سلطان ارسلان اهمیت ویژه‌ای یافت تا اینکه این روستای کوچک به وسلیه سلسله صفویه به شهر جدید تهران تغییر نام داد و در دوره قاجاریه توسعه بیشتری پیدا کرد که در آن زمان 5 کلان محله در تهران به وجود آمده. پس از فروپاشی ری بر اثر زلزله در سال 613 و همچنین حمله سپاهیان مغول به ری جمعیت عظیمی از آنجا به تهران مهاجرت کردند و از آنجایی که تهران راه عبور جاده ابریشم برای تجار بود، همیشه تحت استیلای حکومت‌های مهاجم قرار می‌گرفت.

وی ادامه داد: تمدن منطقه قیطریه که به 3 هزار و پانصد سال بر می‌گردد، تپه رستم آباد و هدایت شمالی فعلی است و جزو خرده تمدن‌هایی بود که وجود داشت ولی با کشف جسدی که چند روز پیش در میدان قیام (میدان شاه) کشف شد، تمدن تهران تا 7 هزار سال قبل قدمت پیدا کرد. با توجه به پیدا شدن این جسد باید اصلاحاتی روی کتابم انجام دهم.

تکمیل همایون اظهار داشت: این درحالی است که اگر همراه جسد کشف شده چیزهایی که نشانه بعد از مرگ است مثل غذا و آب پیدا شود، نشان دهنده آن است که مردم این منطقه به معاد اعتقاد داشته اند. همینطور در تهران قدیم زیرزمین هایی مانند زیرزمین های موجود در دزفول که گویی مانند یک شهر به یکدیگر وصل بودند هم پیدا شده که نشان دهنده قدمت تهران است.

این تهران شناس افزود : منطقه اودلاجان در زمان صفویه به ویژه شاه تهماسب پایگاهی بود برای کسانیکه به زیارت مکان های زیارتی مثل شاعبدالعظیم یا امازاده یحی و پیر عطا می رفتند و در این مکان چنارستان هایی احداث شده بود برای استراحت که هنوز بعضی از این چنارها در اودجالان باقی مانده است.

وی افزود: بگذارید اطلاعات مفصلی در مورد کلمه اودلاجان بگویم که از سه کلمه تشکیل شده. او به معنی آب و دارجین به معنی جای تقسیم آب است و آن هم نشانه مکان است و این شامل خیابان خیام، کاخ گلستان تا ناصر خسرو... تا منطقه میدان توپخانه که محله کلیمیان و زرتشتیان مقیم تهران بوده است می شود که در این منطقه اودلاجان بخاطر وجود همین چشمه ابی که آب 5 محله تهران را تامین می کرد، محل زندگی اشرافزاده های قاجار بوده است. ولی در همین مکان اشرافی، افراد کم بضاعت و افراد سیاسی مثل آیت اله بهبهانی و مدرس در کنار قوام الدوله و قوام السلطنه و عین الدوله نیز زندگی می کردند و با هم در ارتباط بودند، درست بر عکس الان. و جالب اینکه یهودیانی که در این محله زندگی می کردند ارتباط صمیمانه ای با مسلمانان اودجالان داشتند و در کنار مساجد مسلمانان کنیساهای خود را هم داشتند. این در حالی است که در همان زمان در اورپا یهودیان ساعت های ورود و خروج برای گتوی خود یا همان محله ی خود داشتند.

وی افزود: من سعی دارم که این پنج محله ی تهران اودلاجان، چاله میدان، محله بازار، سنگلج و ارگ را به همین منوال مورد تحقیق قرار بدهم تا این پنج محله که هسته ی اصلی شهر تاریخی تهران در زمان صفویه بوده است را به همه بشناسانم. چه از لحاظ تاریخی، سیاسی، معماری و حتی مشاغل و حرفه ها که چگونه بوده است. هدف دیگر من بازسازی این مناطق اصیل به شیوه ی قدیم و اصیل خود است که البته نیاز به همکاری خود مردم، مسوولین و معماران دارد تا این مناطق به عنوان مناطق توریستی محسوب شوند. من از سازمان میراث فرهنگی این درخواست را کردم که سازمان میراث فرهنگی شروع کرد ولی با کمبود بودجه مواجه شد و این پروژه ناتمام باقی ماند.

وی در پایان سخنانش گفت: انتقادی که به مسوولین و مردم دارم این است که به مکان های تاریخی و اصیل ایرانی بهای بیشتری بدهند و به خاطر شهرسازی مدرن مناطق سنتی را از بین نبرند. مثلا مسجد سلجوقی حیدریه در قزوین به خاطر خیابان کشی در حال تخریب است در حالی که کسی اعتراضی به آن نمی کند.

دکتر داریوش زمانی دکترای معماری و شهرسازی عضو انجمن مفاخر معماری ایران گفت: با توجه به اطلاعاتی که آقای همایون گفته اند، من ایرادی به کتاب ایشان دارم و آن این که عکس های کتاب ایشان از کیفیت خوبی برخوردار نیست. برعکس این که مطالب این کتاب بسیار نفیس است. این کاش حداقل دانشجویان معماری می توانستند عکس های خوبی از این مناطق سنتی تهیه کنند و در سایت قرار بدهند تا ما بتوانیم از عکس های بهتری در این کتاب استفاده کنیم. مساله ی دیگر راجع به قیمت این کتاب است که به خاطر گران بودن، کسی آن را به عنوان خواندن تهیه نمی کند مگر این که بخواهد آن را به کسی کادو بدهد.

مهندس امیر جوانبخت کارشناس ارشد معماری عضو انجمن مفاخر معماری ایران گفت: به نظر من مردم این زمان را باید بشناسیم که چه نگاه و چه دیدگاه هایی دارند و با سلیقه ی آن ها آشنا بشویم که چه معماری ای را می پسندند و این شناخت به عهده ی جامعه شناسان و روان شناسان ما است که با تحقیقات خود به ما بگویند که ارزش جامعه و مردم به کدام سو در حال حرکت است تا ما بتوانیم هویت معماری انسان مدرن را به آن ها بشناسانیم و هویت ایرانی بودن مردم را مشخص کنیم.