خاستگاه های معماری پنجره
جستاری در مفهوم پنجره در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی محمد علی پارسا عضو هیئت علمی و پژوهشگر دکترای معماری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی. مسکن محیط روستا تابستان 90 ♦ شماره 134 چکیده در معماری اقوام مختلف، پنجره یکی از عواملی است که سهم قابل توجهی در شکل دادن به ظاهر بناهای مسکونی و در نتیجه در ان تقال ویژگیهای معماری دارد و چنانچه از ویژگیهای محیط و فرهنگی که بنا متعلق به آن است برخوردار باشد، هویت معماری مکان خود را بیان میکند. در ساختار پنجرة بناهای سنتی، ویژگیهای فرهنگی به خوبی دیده میشود . تحولات دوران جدید و آزادی بی حد در شکل پذیری عناصر بناها، نوعی آشفتگی و گاهی هم شکلی یکنواخت و بی ارتباط با فرهنگ را برای پنجره ایجاد کرده که باعث کمرنگ شدن نقش پنجره در زندگی انسانها شده است و دیگر نمی تواند پیام آور فرهنگ سرزمینی که به آن تعلق دارد، باشد. از طرف دیگر، در اکثر جوامع انواع پنجره های سنتی از مفهوم و کارکرد خود بازمانده اند. به نظر می رسد، بازشناسی جنبه های وجودی و معنا شناختی واژة پنجره و مترادفهای آن در هر زبان و فرهنگی میتواند برای درک مفاهیم معماریِ آن فرهنگ نیز مفید واقع شود ، چرا که دانش وتجربیات عملی انسان به شکل واژه در زبان ذخیره گشته و از نسلی به نسل بعد منتقل شده است. در زبان فارسی، انواع شبکه ها را که بر روزن ها و گشودگی ها نصب می کردند، پنجره می گفتند. و آنچه ما پنجره می نامیم، با واژه های متنوع و متفاوتی نامیده می شده که انواع پنجره را معرفی می کند. پنجره ها بیشتر در خانه معنا دارند و در فضاهای عمومی و مذهبی، بیشتر از انواع روزن بهره می گرفتند . در خانه های ایرانی، بعضی از اصطلاحات به کار رفته برای انواع پنجره با نام اتاق ها و فضاهای زندگی در رابطه بوده است و یا همناماند و هر کدام به نوعی خاص از پنجره با شکل و ساختاری متفاوت دلالت دارند که حاکی از تأثیرپذیریِ شکل و واژة پنجره از روابط اجتماعی و فرهنگی و غنی بودن این فرهنگ است. وجود واژه های پنجره و روزن در ادبیات و اشعارعرفانی نیز بر این غنا افزوده است . در زبان فارسی معنیِ ریشه اغلب واژه هایی که برای پنجره به کار رفته است با نور و تابش مناسبت دارند. بررسی معانی پنجره و ریشه این واژه در چند زبان متفاوت نیز نشان میدهد که گاهی انتخاب واژهها در ارتباط با شرایط محیطی و شرایط اقلیمی بوده است؛ ولی کاربرد پنجرههای مشابه درخانههای ایرانی، در اقلیمهای متفاوت، نشان م یدهد که شکل و اندازه و تنوع پنجره برخلاف تصورِ علمیِ رایج که عوامل اقلیمی را برای شکل پذیری آن در اولویت قرار م یدهد بیشتر تحت تأثیر فرهنگ ایرانی و نوع فضاهای خانه قرار داشته است. واژگان کلیدی: معماری ایران ، پنجره، روزن، خانة ایرانی، فرهنگ ایرانی.
|
