جای خالی مؤلفه‌های اخلاقی در معماری امروز
معماری خانه‌ها و محیط‌های شهری، هنری متعالی است که در صورت توجه درست به مؤلفه‌های آن، می‌تواند افزون بر آسایش تن، روح و روان شهروندان را نیز تحت تأثیر قرار دهد. یافته‌های یک پژوهش در این باره نشان می‌دهد که در گذشته، مؤلفه‌های اخلاقی، جایگاهی والاتر در معماری ما داشته‌اند. یکی از مفاهیم مورد توجه گذشتگان، توجه به ارزش‌های اخلاقی بوده است که نمود آن را می‌توان در متن زندگی آنان و نیز کالبد بناهای شهری به چشم دید. در زمان‌های گذشته معماران سنتی برای معماری بنا، حساسیت بخصوصی داشتند و علاوه بر زیبایی، در آن‌ها اصول دینی، فرهنگی، اخلاقی را لحاظ می‌کردند و ملاک طراحی خود قرار می‌دادند و سعی می‌کردند که این اصول را به شاگردان و نسل بعد از خود نیز انتقال دهند. به گفته محققان، اخلاق، ماهیت و ارزش غایی معیارهایی است که اعمال انسانی با آن‌ها مورد قضاوت قرار می‌گیرند. نقش اخلاق در عملکردها و رفتارها، در تصمیم‌گیری‌ها و انتخاب‌ها و در برخوردها و ارتباط‌ها، مهم و تعیین‌کننده است. اخلاق مجموعه‌ای از معانی ویژگی‌های مستقر و ثابت در نهان انسان است که در پرتو آن، رفتار در نظر انسان نیک یا زشت نشان داده می‌شود و ازاین‌رو فرد به انجام آن اقدام می‌کند یا از انجام آن خودداری می‌ورزد. با توجه به اهمیت اخلاق در جای جای زندگی انسان، محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی اهواز، دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول و گروه معماری مؤسسه آموزش عالی جهاد دانشگاهی خوزستان، تحقیقی را انجام داده‌اند که در آن تجلی مؤلفه‌های اخلاقی در معماری خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در معماری سنتی ایران به توصیه‌های اخلاقی و اعتقادی مردم توجه شایانی شده است. مردم ایران با توجه به اصول دینی و فرهنگی که داشتند به رعایت محرمیت، حقوق همسایگی و فضایی برای مهمان‌نوازی، بسیار زیاد توجه می‌کردند و بر این اساس، معماران معیارهای محرمیت، حقوق همسایگی و مهمان‌نوازی را در اولویت طراحی خود قرار می‌داده‌اند. با کلیک بر روی تصویر، مطلبی دیگر مرتبط با موضوع، در دسترس شما خواهد بود. به گفته حامد حیاتی، محقق دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز و سایر همکارانش در این پژوهش: «نمای ساده خانه‌های سنتی معمولاً دارای سردری همراه با تزئینات است که این امر خود به دعوت‌کنندگی بنا و مهمان‌نوازی ساکنان اشاره دارد. سکوهای واقع در مجاورت در ورودی و فضای هشتی نیز برای حفظ آسایش مراجعانی که قصد ورود به خانه را ندارند طراحی شده است، زیرا در فرهنگ ایرانی شایسته نیست مهمانی که در انتظار صاحب‌خانه است در فضای گذر درنگ کند». این پژوهشگران می‌افزایند: «استفاده از امکانات بومی (خودبسندگی) و توجه به‌سادگی و پرهیز از تجملات و تزیین‌های بیش‌از اندازه، پاسخ دیگری به اصل قناعت و تعدیل هزینه است. همچنین، عدم تزئین نما، درجه اهمیت به باطن در اسلام را در توجه به‌ظاهر آشکار می‌سازد و نشانه این است که در زندگی فرد مسلمان، تأکید بیشتر بر ابعاد درونی در مقایسه با ابعاد بیرونی است». طبق یافته‌های این تحقیق، زیاده‌روی و خرج کردن در زیباسازی و استفاده از مصالح گران‌قیمت در نمای بیرونی خانه به‌منظور متمایز ساختن آن از خانه‌های مجاور هیچ‌گاه مورد تأیید فرهنگ اسلامی ایران نبوده است، به‌ویژه عناصر و اشکالی که برای ساختمان‌ها و خانه‌ها استفاده می‌شود. درواقع این اشکال جز عناصر اضافی در بنا تلقی شده و مخارج غیر ضروری محسوب می‌شده‌اند. این یافته‌ها که بار زیاد تجلی مؤلفه‌های اخلاقی در معماری قدیم ایران را نشان داده و ضمناً به شکلی غیرمستقیم به کم‌رنگ شدن این جلوه‌ها در معماری جدید اشاره دارند، در مجله "اخلاق در علوم و فناوری" منتشر شده‌اند. نشریه فوق به‌صورت فصل‌نامه توسط انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فنّاوری به چاپ می‌رسد.
|
