■ اثرات گسترش افقی شهر بر سرمایه‌های اجتماعی

■ عنوان مقاله: تحلیل اثرات گسترش افقی شهر بر سرمایه‌های اجتماعی؛ موردشناسی: شهر مراغه
■ نویسندگان: علیرضا سلیمانی، حسن آهار، حدیثه قیصری
■ انتشاریافته در: فصلنامه‌ی «جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه‌ای»، دوره‌ی ۴، شماره‌ی ۱۳، زمستان ۱۳۹۳.

■ چکیده :
با توجه به ناگزیر بودن رشد شتابان شهرنشینی که براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، در دهۀ آینده نیز به روال خود ادامه خواهد داد و نیز جریانهای ناشی از آن که به جابجایی، استقرار و تمرکز جمعیت در کلان شهرها منجر می‌شود؛ هدف این نوشتار تأثیرات گسترش افقی شهر بر سرمایه‌های اجتماعی شهروندان می‌باشد. در حقیقت می‌توان گفت که بین شکل و نوع گسترش شهر و مؤلفه‌های اجتماعی رابطه وجود دارد. به منظور گردآوری اطلاعات در زمینۀ رابطۀ بین شکل و فرم شهر و تأثیر آن بر سرمایۀ اجتماعی شهروندان، از هر دو روش کتابخانه‌ای و میدانی استفاده شده‌است. از روش کتابخانه‌ای و اسنادی برای بخش برابری اجتماعی یا میزان دسترسی شهروندان محلات مختلف شهر به انواع خدمات و فضاهای ورزشی، فرهنگی، آموزشی، تجاری، پارک و فضاهای سبز و بهداشتی – درمانی مورد استفاده قرار گرفت. به عبارتی برای محاسبۀ میزان دسترسی شهروندان به خدمات و تسهیلات مختلف، از آمارهای مزبور به سرانه‌های مختلف در طرح جامع شهر مراغه کمک گرفته شد و سایر اطلاعات مورد نیاز از روش پرسشنامه‌ای بدست آمد.
سرمایه‌های اجتمای دارای پنج مؤلفه (امنیت اجتماعی و محیطی، عضویت، مشارکت، تعامل اجتماعی، اعتماد) می‌باشد. بعد از تقسیم‌بندی مؤلفه‌ها، سؤالات پرسشنامه براساس آن‌ها طراحی شده‌است. تعداد نمونه‌ها با توجه به اینکه شهر مراغه در سرشماری سال ۱۳۹۰، ۱۶۲۳۵۶ نفر بوده، بر اساس فرمول کوکران ۳۲۰ نمونه برآورد شده‌است. پرسشنامه‌ها به صورت تصادفی در سطح محلات به منظور گردآوری نظرات مردم توزیع شده‌اند و سپس اطلاعات خام به دست آمده وارد نرم افزار spss شده‌است. متغیرهای مربوط به گسترش شهر مانند: تراکم، دسترسی، فاصله و ... به عنوان متغیرهای مستقل و متغیرهای مربوط به سرمایه‌های اجتماعی به عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته شده‌است. در نهایت به منظور ارزیابی و تحلیل سرمایه‌های اجتماعی و میزان ارتباط آن‌ها با مؤلفه‌های گسترش افقی در شهر مراغه با استفاده از تحلیل‌های پیشرفته آماری مانند: ضریب همبستگی، رگرسیون چند متغیره و تحلیل عاملی بهره گرفته شده‌است. نتایج نشان می دهد که شاخص‌های تراکم با ضریب معناداری ۰.۰۲۶ و با مقدار بتای ۰.۶۹۹ بیشترین تأثیر را بر مؤلفه‌های سرمایۀ اجتماعی داشته‌است. شاخص‌های فاصله از مرکز شهر، نرخ فضای باز، نرخ رشد خانوار، میانگین مدت سکونت و بعد خانوار به ترتیب بر میزان سرمایه‌های اجتماعی تأثیرگذار بوده‌اند. در نهایت باید خاطرنشان کرد که در مقولۀ توسعۀ شهری تنها نباید به مسائل کالبدی پرداخت؛ بلکه می‌باید تأثیرات اجتماعی نیز ارزیابی شوند و سیاست‌های مختلفی را برای افزایش سرمایۀ اجتماعی تدوین نمود.

■ کلیدواژگان :
گسترش افقی، سرمایۀ اجتماعی، مشارکت، امنیت، تعامل، عضویت، مراغه.