نام مقاله : فهم چیستی پوشش پتکانه از طریق تحلیل نمونه‌های نخستین در معماری ایران پدیدآورندگان : هادی صفایی‌پور ، غلام‌حسین معماریان ، محمدرضا بمانیان انتشاریافته در : شماره‌ی 5 دوفصل‌نامه‌ی «مطالعات معماری ایران» (بهار و تابستان 1393) شمار صفحه‌ها : 15 فرمت : PDF اندازه‌ی فایل : 2.47 مگابایت چکیده : بر اساس تعریفی اولیه، پتکانه نوعی گوشه‌سازی است شامل چند ردیف تاقچه (تاسه) که روی هم سوار می‌شوند و جلو می‌آیند. توسعه و تکامل این اندام به شکل‌گیریِ یکی از جالب‌ترین و پیچیده‌ترین تاق‌های ایرانی به نام «تاق پتکانه» انجامیده، که به دلیل همگونی با برخی دیگر از گونه‌های تاقی و پوشش‌های تزیینی، کم‌تر به‌عنوان یک پوشش مستقل به آن پرداخته شده است. این مقاله در پاسخ به پرسشی بنیادین شکل گرفته است که «مفهوم پتکانه به‌عنوان یکی از گونه‌های پوشش فضا در معماری ایران چیست؟». در پاسخ به این پرسش، نوشتار حاضر پیشینه‌ی شکل‌گیریِ این اندام را از نخستین گام‌های پیدایش بررسی می‌کند. برای این منظور، نخست آگاهی‌های در دست از نمونه‌های نخستین، از راه «مشاهده و برداشت مستقیم میدانی»، «گفت‌وشنید با استادکاران و مرمتگران ابنیه» و «مطالعات کتابخانه‌ای» برداشت شد. پس از آن، نظام هندسی و ساختار سازه‌ایِ نمونه‌ها از راه مدل‌سازی با نرم‌افزارهای سه‌بُعدی‌ساز پیاده شدند؛ و سرانجام، مقایسه و تحلیل یافته‌ها از همه‌ی نمونه‌ها، با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، به تعیین اندام‌ها و اجزای سازنده‌ی پوشش پتکانه و مرزشناسی آن با دیگر پوشش‌ها انجامید. بر این اساس، پتکانه در آغاز ظهور، با ایده‌ی گوشه‌سازی در گنبدخانه در معماری پیش از اسلام، ارتباط معناداری دارد. در ادوار بعدی، با ارتقای دانش فنی معماران مسلمان، باربریِ بالای باریکه‌تاق‌ها موجب می‌شود که از آن‌ها برای پوشش یک کنج استفاده شود و ترکیبی از یک باریکه‌تاق و دو تاسه پدید آید. در ادامه، این اندیشه در چهار سوی دهانه تکرار و با پیدایش «گوشه‌سازی سه کنج با باریکه‌تاق»، مسأله‌ی گوشه‌سازی با کارآیی بهتر و هندسه‌ی غنی‌تر حل می‌شود. در نهایت، ترکیب باریکه‌تاق‌های مطبق موجب ایجاد فضاهای پلکانی در زیر سازه و توسعه‌ی افقی و عمودی تاسه‌ها و ایجاد ماهیتی یکپارچه می‌شود، که می‌توان آن را پوششی نو به نام «پتکانه» خواند. کلیدواژه‌ها : پتکانه، مقرنس، نیارش، آسمانه، تاق‌های ایرانی، معماری ایران
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
