نام مقاله : اطوار مرکز، تحلیلی بر مراتب مفهوم مرکز در معماری پدیدآورندگان : ضحا ندیمی ، کاظم مندگاری ، علی محمدی انتشاریافته در : نشریه‌ی «مطالعات معماری ایران» (شماره‌ی 5، بهار و تابستان 1393) شمار صفحه‌ها : 15 فرمت : PDF اندازه‌ی فایل : 866 کیلوبایت چکیده : یکی از مفاهیمی که در مطالعات نظری معماری از آن بسیار سخن گفته شده، مفهوم «مرکز» است. در حوزه‌ی هنر و معماری، «کریستیان نوربرگ‌شولتس»، «رودولف آرنهایم» و «کریستوفر الکساندر»، مفهوم «مرکز» را مبنا و شالوده‌ی نظریه‌پردازی‌های خویش قرار داده‌اند. با رجوع به سخنان نظریه‌پردازان در این باره، آشکار می‌شود که آن‌ها از منظرهای گوناگونی به این مفهوم یگانه نگریسته‌اند؛ بنابراین، با گردآوری و کنار هم گذاشتن دیدگاه‌های این نظریه‌پردازان، نه‌تنها این مفهوم آشکارتر نمی‌شود، بلکه بر ابهام آن افزوده می‌شود. این نوشتار در پی آن است که با ژرف‌اندیشی در آرای گوناگون درباره‌ی مرکز و یافتن جایگاه هر سخن، این ابهام را تا اندازه‌ای از میان بردارد. برای رسیدن به این هدف، نخست وجوه مشترکِ «مرکز» از خلال سخنان پراکنده‌ی نظریه‌پردازان نمایان می‌شود. سپس با تأمل در دیدگاه‌های ایشان آشکار می‌گردد که با وجود آن که همگی واژه‌ی «مرکز» را به کار می‌برند، گویا انواع (مراتب) گوناگونی از مرکز را مد نظر دارند؛ از این رو، کوشش می‌شود مراتب مختلف مرکز با تعمق در سخنان نظریه‌پردازان، استخراج، نام‌گذاری و تشریح شود. سرانجام با تحلیل مضمونی گفته‌های ایشان، پنج مرتبه برای این مفهوم معرفی می‌شود که عبارت‌اند از: مرکز حقیقی، مرکز جوهری، مرکز معنایی، مرکز کارکردی و مرکز کالبدی (دربردارنده‌ی مصنوع و طبیعی). مرکز حقیقی هستی، غالباً موضوع بحث ادیان بوده است. هرچند کریستوفر الکساندر آن را در پدیده‌های طبیعی نیز آشکار می‌یابد. مرکز جوهری اشاره به لایه‌هایی درونی هر پدیده دارد که چیستی آن را معین می‌کند. ترکیب واژگانی «مرکز معنایی» را نوربرگ‌شولتس به کار برده است و مفهوم آن را نیز کریستوفر الکساندر به‌مثابه‌ی یکی از مراکز شرح داده است. هر دوی آن‌ها به مرکز معنایی در ساحت باطنی‌اش توجه کرده‌اند. کریستوفر الکساندر و رودولف آرنهایم کارکردهای یک پدیده را نیز در زمره‌ی مراکز تشکیل‌دهنده‌ی کلیتِ پدیده به‌شمار می‌آورند و مرکز کارکردی با رجوع به آثار ایشان تعریف می‌شود. مرکز کالبدی، تمرکزی در فضای عینی است. چنانچه این تمرکز در طبیعت پدید آید، آن را مرکز طبیعی گویند و اگر تمرکزی در محیط ساخته‌ی دست انسان به‌وجود آید، آن را مرکز کالبدی مصنوع می‌نامند. مرکز مانند هر مفهوم دیگری در گیتی، نظام معنایی ذومراتبی دارد؛ نظامی که سیری از ظاهر به باطن را طی می‌کند و سراسر پیکره‌ی معماری را دربرمی‌گیرد. اختلاف نظریه‌پردازان در تبیین مفهوم مرکز، به‌علت همین مراتب مختلف آن است؛ بنابراین می‌توان از «اطوار مرکز» سخن گفت. کلیدواژه‌ها : مرکز، معماری، سلسله‌مراتب معنایی، دریافت دیداری (ادراک بصری)، پدیدارشناسی.
|
