مجوز بلندمرتبه‌سازی در «خانه‌ی توران» و تخریب «باغ پسیان» چه‌طور صادر شده است!؟
بسیاری از رسانه‌های ایران در دو، سه سال گذشته، به موضوع تخریب «باغ پسیان» پرداخته‌اند و آن را یکی از بزرگ‌ترین فاجعه‌های زیست‌محیطی پایتخت دانسته‌اند. سکوت شهرداری و نهادهای مسئول دولتی در این زمینه عجیب بود؛ اما آشکار بود که در این میان حلقه‌ی مفقوده‌ای وجود دارد که نه مسئولان مایل به برملا شدنِ آن هستند و نه رسانه‌ها به آن دسترسی دارند. اکنون به مدد چند کنشگر عرصه‌ی معماری، این حلقه مفقوده مشخص و فاش شده است که در میان باغ‌های پسیان، عمارت تاریخی «ملکه توران» قرار داشته، که اکنون بلدوزرها به جان آن افتاده‌اند و بعید نیست تا پایان هفته، یکی از مدرن‌ترین بناهای تهران که عمری ٩٤ساله دارد، از میان برود. در جدال با بلدوزر خانه‌ی تاریخی ملکه توران در خیابان پسیان قرار دارد؛ اما رسانه‌ها تاکنون به دلایل گوناگون نتوانسته بودند از آن عکسی تهیه کنند. انتشار عکس‌های تازه از این بنا، نشان‌دهنده‌ی آن است که یکی از مهم‌ترین بازماندگانِ نسل معماری پهلوی اول در پایتخت، چند گامی بیش‌تر تا مرگ و نیستی فاصله ندارد و بعید نیست که با نابودیِ این عمارت، برای همیشه پرونده‌ی «باغ پسیان» بسته شود؛ چرا که دیگر درختی در این مجموعه نمانده است. شاید برای برخی خوانندگانِ این نوشتار، درک جایگاه و اهمیتِ چنین بنایی سخت باشد. برای دریافتنِ ارزش و جایگاه بنایی همچون خانه‌ی «توران»، باید رفت به دل تاریخ و مستند مشهور و جهانی «باد صبا» را دید. در این فیلم که «آلبر لاموریس» در سال ١٩٦٩ برای معرفی ایران به جهان ساخت، از این خانه به‌عنوان یکی از دو عمارت مهم و مدرنِ تهران نام برده می‌شود؛ اما پذیرفتن این که ویرانه‌ای که اکنون در تصویر می‌بینید، همان عمارت زیبا و مجلل باشد، کار دشواری است. این خانه در ضلع جنوب غربی تقاطع پسیان و کوچه‌ی اسماعیلی در منطقه‌ی زعفرانیه قرار دارد؛ ملکی با مساحت حدود پنج‌هزار متر مربع که در ضلع شمالی آن کاخ اقامتی منتسب به توران، همسر سوم رضاخان پهلوی، قرار داشته و هم‌اکنون با بلدوزرها دست‌وپنجه نرم می‌کند. یک بنای ١٦طبقه در حاشیه‌ی خیابان ولی‌عصر کانتینرها کشیده‌شده و اره‌ها آماده‌ی حمله به درختان و بولدوزرها آماده‌ی ویرانی یکی از کاخ‌های دوره‌ی پهلوی اول هستند؛ هیچ‌کدام از همسایگان ساختمان‌های مشرف به این پروژه حاضر به گفت‌وگو نیستند و هیچ‌گونه همکاری برای تهیه‌ی عکس و فیلم نمی‌کنند. دلیل این موضوع را یکی از همسایگان این‌طور توضیح می‌دهد: «ما را وارد دعواهای خود نکنید، به آرامش نیاز داریم، اینجا ٢٤ساعته دستگاه‌های حفاری سرگرم کار هستند و شب‌ها نمی‌توانیم پلک روی هم بگذاریم. اگر کسی اجازه‌ی عکاسی بدهد، بعد برایش گران تمام خواهد شد». یکی از همسایگان خیابان «ولی‌پور گودرزی» می‌گوید قرار است اینجا یک ساختمان مرتفع بنا شود؛ اما به کیفیت و کمیت آن اشاره‌ای نمی‌کند: «معلوم نیست قرار است چه ساختمانی و با چه ارتفاعی به‌جای باغ پسیان ساخته شود و اگر نگاه کنید، حتا چنین پروژه‌ی بزرگی که خیابان را به‌خاطر آن بسته‌اند و تردد ماشین ناممکن شده، یک تابلوی مشخص ندارد که معلوم کند قرار است اینجا چه اتفاقی بیفتد». اطلاعات معمارانی که رسانه‌ها را در جریان تخریب این پروژه قرار داده‌اند، نشان می‌دهد مالک ملک برای ساخت یک برج ١٦طبقه (و به روایتی دیگر، یک هتل ١١طبقه) مجوزهای لازم را از شهرداری گرفته است. البته در این میان پرسش این نیست که چرا و چه‌طور شهرداری به یک بنای مرتفع اجازه می‌دهد خط آسمان خیابان ولی‌عصر را بشکند، بلکه پرسش این است که مالکِ این ملک چطور توانسته مجوزهای لازم در این زمینه را بگیرد. نخستین پاسخ را می‌توان بر پایه‌ی عکس‌های هوایی دریافت که در فاصله سال‌های ٢٠٠٦ تا ٢٠١٣ تهیه شده‌اند. بر اساس این عکس‌ها، درخت‌های عمارت توران، یکی‌یکی خشک شده‌اند تا کمیسیون ماده‌ی ٥ نتواند مخل روند تخریب آن شود. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد این که چنین عمارتی از سال ٢٠٠٣ در تملک بنیاد اقتصادی کمیته‌ی امداد امام‌خمینی(ره) بوده، فرصت مغتنمی برای تخریب آن ایجاد کرده؛ به‌گونه‌ای که نه ارزش‌های معماری ملک جلب توجه کرده و نه از فضای سبز و درختان تاریخی آن حمایتی شده است. بر اساس مشاهدات عینی، تاکنون ٢٥درصد از ملک ویران شده و بلدوزرها بی هیچ نگرانی‌ای در حال تخریب بنا هستند؛ اما تلاش‌های برخی از معماران دلسوز شهر فعلاً باعث برانگیخته شدنِ توجه مسئولان سازمان میراث فرهنگی و وزارت راه و شهرسازی شده، تا جایی که به‌صورت موقت جلوی روند تخریب گرفته شده است. گزارش کامل و مصور این رویداد را می‌توانید در بخش گزارش‌های iiiwe بخوانید و ببینید.
|
