چرا «تاقچه بالا» می‌گذارند؟
حتماَ اصطلاح «فلانی تاقچه بالا می‌گذارد» را شنیده‌اید؛ شاید جالب باشد که بدانید این اصطلاح عامیانه از معماری ایرانی گرفته شده است. دورتادور برخی اتاق‌ها در عمارت‌ها و بناهای قدیمی تاقچه‌هایی وجود دارد، که برخی از آن‌ها پایین و دم دست و برخی روی تاقچه‌ی پایینی ساخته شده‌اند و دسترسی به آن بخش برای کودکان و هر فردی آسان نیست. آجر مهم‌ترین مصالح ساختمانی در معماری پیش و پس از اسلام در ایران بوده است و آجرهای به کار رفته در معماری عموما مربع شکل هستند که در کارگاه‌های آجرپزی ساخته می‌شدند. آجر علاوه بر استفاده در ساختمان بدنه‌ی بنا برای تزیین آن هم نقش مهمی داشته است. از اوایل اسلام تا دوره تیموری برای تزیین بیشتر ساختمان‌ها از آجرهای تراش دار و قالبی استفاده می‌شده است. همچنین آجر تراشی یکی از حرفه‌های سخت بوده که آجر تراش با استفاده از ابزار لازم مثل تیشه، نقش و نگارهایی را روی آجر به وجود می‌آورده است. در حال حاضر این حرفه که به نوعی صنایع دستی محسوب می‌شده منسوخ شده است. در معماری عمارت‌های قدیمی، قسمتی از بنا که دیواره ضخیم داشته علاوه بر اینکه از آن بخش برای سازه استفاده می‌شده برای آنکه فضا سبک‌تر شود اما در عین حال عملکرد داشته باشد از تاقچه استفاده می‌کرده‌اند. با ایجاد تاقچه‌ها هم از مصالح کمتری در ساخت و ساز استفاده می‌شد و هم با خالی کردن فضایی در بالای تاقچه، وزن سنگینی روی تاقچه پایین وارد نمی شده است. بنابراین در بالای سرتاقچه‌ها، فضای دیگری شکل می‌گرفته که به آن تاقچه بالا می‌گفتند. بر عکس تاقچه‌ها که اشیا روزانه و مورد استفاده را روی آن قرار می‌دادند معمولا در تاقچه بالا، کالاها و اشیایی را می‌گذاشتند که نباید در دسترس قرار می‌گرفته است و زمانی که می‌گفتند طرف تاقچه بالا می‌گذارد به معنای این است که نمی‌توان به آن کالا یا شی نزدیک شد. تناسب و توازن در ساختار معماری ایرانیان اهمیت بسیاری داشته است که حتی معمار در نظام مهندسی آن زمان، این قانونمندی را در فضای زیرزمین نیز رها نکرده است، به همین دلیل از حجم دیواره‌ها کاسته و تبدیل به تاقچه می‌شده است. نمونه‌های از تاقچه‌های بالا در زیرزمین قاجاری مجموعه بیگلر بیگی کرمانشاه و عمارت حبیبی کردستان اسنادی از معماری قدیم است که اصطلاح عامیانه «تاقچه بالا گذاشتن» از آنجا شکل گرفته است.
|
