ـ نام مقاله : گونه‌شناسی شهرها، بندرها و جزیره‌های جنوبی ایران در دوره‌ی قاجار با معیارهای آبادانی ـ پدیدآورندگان : مجید مفیدی شمیرانی ، نیلوفر نیک‌قدم ، منصوره طاهباز ـ چکیده : مناطق جنوبی ایران از مهم‌ترین مناطق استراتژیک در طول تاریخ بوده، با این همه، تلاش اندکی برای مطالعه‌ی بافت شهری این مناطق انجام گرفته است. بافت و ابنیه‌ی تاریخی بسیاری شهرها، بندرها و جزیره‌های جنوبی ایران تحت تأثیر ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی منطقه، در طول زمان از میان رفته و حتا از دوره‌ی قاجار نیز شمار اندکی اثر به جا مانده است. بنابراین، توجه به حفظ و همچنین ثبت اسناد این آثار پیش از ویرانی و انهدام، بسیار بااهمیت است. میزان و علل آبادانی هر شهر، می‌تواند در مطالعات شهری و معماری در هر دوره‌ی زمانی، جایگاهی مهم داشته باشد و در اولویتِ هر نوع بررسی قرار گیرد. هدف از انجام این تحقیق، گونه‌شناسی شهرها، بندرها و جزیره‌های جنوبی ایران در دوره‌ی قاجار با معیار آبادانی است، تا به این پرسش پاسخ داده شود که چند گونه شهر، بندر یا جزیره با توجه به این معیارها، در این منطقه می‌توان شناسایی کرد؛ و هر یک از گونه‌ها چه ویژگی‌هایی دارند. این نوشتار با شناسایی معیارهای آبادانی در دوره‌ی قاجار در مناطق جنوبی ایران، به تبیین محدوده‌ی شاخص‌های ترکیبی گونه‌شناسی پرداخته و به روش گونه‌شناسی توصیفی و با الگوی گونه‌شناسی داده‌بنیاد، به دسته‌بندیِ شهرهای منطقه مورد مطالعه می‌پردازد. داده‌های این بررسی به روش کتاب‌خانه‌ای و مطالعه‌ی اسناد، گردآوری شده‌اند. دستاوردهای این بررسی نشان می‌دهند که مهم‌ترین معیارهای آبادانی در دوره‌ی قاجار در منطقه‌ی موردنظر، داشتن آب شیرین، خاک حاصل‌خیز، موقعیت جغرافیایی مناسب و دسترسی ایمن و کوتاه و داشتن منابع اعم از دریایی و غیر آن بوده است. همچنین، بر پایه‌ی شاخص‌های ترکیبی تحقیق، 12 گونه شهر، بندر یا جزیره در این منطقه شناسایی شد. تحلیل گونه‌ها نشان می‌دهد معیار اصلی مؤثر در آبادانی بندرها، دسترسی و موقعیت مناسب؛ در شهرها، آب شیرین، خاک حاصل‌خیز و دسترسی و موقعیت مناسب توأمان؛ و در جزیره‌ها، آب شیرین، خاک حاصل‌خیز و منابع توأمان بوده است. از سوی دیگر، معیارهای دسترسی و موقعیت مناسب در بندرها، آب شیرین و خاک حاصل‌خیز در شهرها و منابع در جزیره‌ها، فراوانی بیش‌تری داشته است. ـ کلیدواژه‌ها : شهر ، جنوب ایران ، بافت شهری ، بندر ، جزیره ، گونه‌شناسی ، معیارهای آبادانی ، دوره‌ی قاجار.
|
