■ عنوان مقاله: تقسیمات چهاربخشی و ریشه‌های آن در معماری و شهرسازی ایرانی
■ نویسنده: هاشم حسینی ■ انتشاریافته در: مجله ی«معماری و مرمت ایران»، دوره‌ی ۵، شماره‌ی ۱۰ - ۱۲-۱۳۹۴. ■ چکیده : کهنالگوی تقسیمات چهاربخشی یکی از ویژگی‌های شاخص معماری و شهرسازی ایران در ادوار قبل و بعد از اسلام است که فلسفه وجودی آن تاکنون موضوعی مبهم باقی مانده است. موضوع این تحقیق، بررسی سیر تحول و دلایل رواج این نوع از طراحی در معماری و شهرسازی ایرانی است. ردیابی شاخص‌ترین بناها و شهرهای دارای طراحی چهاربخشی در تاریخ معماری و شهرسازی ایران به‌علاوه علل و ویژگی‌های کاربرد آنها، از اهداف این پژوهش است. بدیهی است تحقیق درباره موضوعاتی ازاین‌قبیل می‌تواند در درک و شناخت بهتر مبانی حِکمی و فلسفیِ معماری و شهرسازی گذشته کشور کمک مؤثری نماید. همچنین، راه را برای بازخلقِ عناصرِ معماری و شهرسازی بومی هموارتر سازد. اساس انجام این تحقیق، بر روش تاریخی- تحلیلی استوار است که در آن سعی شده با دیدی میان‌رشته‌ای نکات جدیدی از ساختار فکریِ طراحی معماری و شهرسازی مطرح گردد. بنابر یافته‌های تحقیق؛ تقسیمات چهاربخشی در معماری و شهرسازی قبل از ساسانیان تحت تأثیر یک جهت‌یابی مقدس با محوریت جهت طلوع خورشید یا مشرق و نماد چلیپا، شکل گرفته است. در این جهت‌یابی، مذهب میترائیسم نقش اساسی داشته است. در ادامه، طی دوره ساسانیان و اعتقاد به ایزدهای آسمانی که در قالب دو گروه از ستارگان مقدس زردشتی تجسم یافته‌اند؛ جهت‌های شمال، جنوب و مغرب نیز اهمیت یافتند. در دوران اسلامی باوجود فراموش‌شدن فلسفه اولیه تقسیمات چهاربخشی به‌واسطه تغییرات جهان‌بینیِ رخ‌داده در این دوران، طراحی مزبور با مفاهیم رمزپردازانه جدیدی که اغلب منبعث از قرآن، حدیث و عرفانِ این دوران است، تداوم یافته و یک ویژگی پایدار در معماری و شهرسازی ایران گردیده است. ■ واژه‌های کلیدی : تقسیمات چهاربخشی، جهت‌یابی مقدس، معماری و شهرسازی ایران.
|
